Di Czytając artykuł ks. Arkadiusza Noconia pt. „Rzymskie ślady miłosierdzia”, opublikowany w marcu 2023 r. na łamach Gościa Niedzielnego (nr 11/2023) i udostępniony online, natrafiłam na informację o niezwykle ciekawym a mało znanym poloniku z poł. XVII wieku – fresku włoskiego malarza Guidobalda Abbatiniego z wizerunkiem krakowskiego biskupa Iwona Odrowąża (†1229), znajdującym się w zakrystii kościoła Ducha Świętego (Spirito Santo in Sassia) w pobliżu Watykanu.
Iwona Odrowąża (fot. ks. Arkadiusz Nocoń)
Z artykułu ks. Arkadiusza Noconia dowiadujemy się, że:
„Fresk z interesującym nas polonikum nawiązuje do historii Zakonu Ducha Świętego de Saxia, o czym informuje umieszczony nad nim łaciński napis, który tłumaczymy następująco: „Karol II, król Obojga Sycylii, Iwo, biskup Krakowa w Polsce, w roku 1222, następnie i inni królowie i książęta zakładają szpitale Zakonu Ducha Świętego”. Intrygujące w tym zdaniu jest imienne wyszczególnienie osoby krakowskiego biskupa na tle anonimowych królów i książąt Europy. Trudno dzisiaj powiedzieć, jakie intencje kierowały artystą, czy raczej zleceniodawcą fresku i intrygującego napisu. Jedno wszak jest pewne – że jeszcze w XVII wieku biskup krakowski Iwo Odrowąż był osobą znaną i znaczącą w zakonie duchaków.
Był on nie tylko wybitnym biskupem i mężem stanu, lecz także jednym z najznamienitszych przedstawicieli trzynastowiecznej elity intelektualnej. Zasłynął jako posiadacz najstarszej prywatnej biblioteki w Polsce. Liczba jej woluminów – 41 – nie robi dzisiaj wrażenia, warto jednak pamiętać, że jedna taka księga kosztowała wówczas tyle co folwark! Biskup Iwo to również fundator dwóch wspaniałych krakowskich kościołów: Mariackiego i Trójcy Świętej. Jego zasługą było również sprowadzenie do Polski dwóch zasłużonych dla naszej historii zakonów, wspomnianych już duchaków i dominikanów, którym przewodził krewniak biskupa Iwona, Jacek Odrowąż. Lista zasług biskupa jest oczywiście o wiele większa, wróćmy jednak jeszcze na chwilę do rzymskiego kościoła Ducha Świętego.”
Ponieważ w artykule nie zostało zamieszczone zdjęcie omawianego fresku, postanowiłam wybrać się do kościoła Spirito Santo in Sassia, który znany jest bardzo dobrze nie tylko Polakom na stałe mieszkającym w Rzymie, ale również polskim pielgrzymom. Od 1994 roku świątynia jest centrum kultu Miłosierdzia Bożego, w kościele posługują polskie siostry ze zgromadzenia, do którego należała św. Faustyna Kowalska, sprawowane są tutaj również Msze św. w języku polskim.
Do zakrystii kościoła można wejść bezpośrednio z ulicy (bocznymi drzwiami od via dei Penitenzieri) lub przez kościół. Jeśli wybierzemy tę drugą możliwość, to z prawej strony zobaczymy kaplicę z obrazem Bożego Miłosierdzia a w niej tablicę upamiętniającą wizytę Jana Pawła II oraz relikwie św. Faustyny Kowalskiej. Na wprost, po przeciwnej stronie nawy, dostrzeżemy natomiast kaplicę z relikwiami św. Jana Pawła II. Naprawdę trudno tych polskich akcentów w kościele nie zauważyć.
Drzwiami, znajdującymi się z prawej strony głównego ołtarza, wchodzimy najpierw do tzw. małej zakrystii, następnie do głównego pomieszczenia, w którym znajduje się cykl fresków Guidobalda Abbatiniego z 1650 r. z interesującym nas malowidłem i łacińskim napisem, który, dzięki uprzejmości ks. Arkadiusza Noconia przytaczamy poniżej w całości (oryginalny napis zawiera wiele skrótów).
Napis nad freskiem głosi: CAROLUS II UTRIUSQUE SICILIAE REX, IVO, EPISCOPUS CRACOVIAE IN POLONIA, ANNO MCCXXII, TUM ET ALII REGES ET PRINCIPES, HOSPITALES DOMOS ORDINIS SANCTI SPIRITUS CONDUNT (Karol II, król Obojga Sycylii, Iwo, biskup Krakowa w Polsce, w roku 1222, następnie i inni królowie i książęta zakładają szpitale Zakonu Ducha Świętego)
Na prostokątnym malowidle o rozmiarach 220 x 280 cm przedstawionych jest kilka postaci, z których drugą (w stroju duchownego, w birecie, z brodą) jest zapewne bp Iwo Odrowąż – tak wynikałoby z łacińskiego napisu (na ten temat powinni wypowiedzieć sie eksperci od ikonografii bp I. Odrowąża). W Głównym katalogu Dóbr Kultury (Catalogo Generale dei Beni Culturali) freskowi został nadany tytuł: Alcuni Principi fondano nei loro domini Ospedali dell’Ordine di S. Spirito (zdjęcie z Katalogu poniżej).
Na sześciu prostokątnych freskach tworzących cykl, oprócz wspomnianych już Karola II – króla Sycylii i polskiego biskupa Iwona Odrowąża, przedstawiono również sylwetki: Charlotty Cypryjskiej (†1487) – królowej (jednej z czterech kobiet pochowanych w Grotach Watykańskich), papieży Eugeniusza IV (†1447) i Innocentego III (†1216) oraz innych osobistości.
ZOBACZ INNE FRESKI G. ABBATINIEGO W ZAKRYSTII KOŚCIOŁA SPIRITO SANTO IN SASSIA W RZYMIE>>>
W Głównym katalogu Dóbr Kultury (Catalogo Generale dei Beni Culturali) powyższemu freskowi został nadany tytuł: La regina Carlotta e altre principesse si iscrivono nella Confraternita di S. Spirito.
W Głównym katalogu Dóbr Kultury (Catalogo Generale dei Beni Culturali) powyższemu freskowi został nadany tytuł: Eugenio IV riordina la Confraternita di S. Spirito e ne accetta la carica di Commendatore.
W Karcie obiektu zamieszczonej na stronie ww. Katalogu (aktualizacja 2005) stan fresku przedstawiającego polskiego biskupa został określony jako “cattivo” (zły). Rzeczywiście tak jest – kolory są wyblakłe, w niektórych miejscach widać pęknięcia i ubytki tynku, „jest coraz mniej widoczny” – zaznacza w swoim artykule ks. Arkadiusz Nocoń.
Co jest przyczyną tak złego stanu zachowania ważnej polskiej pamiątki w Rzymie? Najprawdopodobniej zapomnienie i brak wiedzy na jej temat…
Czy uda się uchronić rzymski polonik przed całkowitym zniszczeniem? W dużym stopniu zależy to od zainteresowania i reakcji opinii publicznej. Nie jest jeszcze za późno, aby w tej sprawie coś zrobić…
Oprac. Agata Rola-Bruni
CZYTAJ RÓWNIEŻ:
Marian Surdacki: Dzieci porzucone w szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII w.
Fundator i patron klasztoru – ikonografia biskupa Iwona Odrowąża w kręgu krakowskich dominikanów (artykuł Krzysztofa J. Czyżewskiego i Marka Walczaka w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów dostępny na stronie www.academia.edu)
Witold Zahorski: POLAK WE WŁOSZECH (w tej książce autor podaje następującą informację o interesującym nas fresku: “W zakrystii kościoła S.SPIRITO IN SASSIA, na rogu Via dei Penitenzieri i Borgo S. Spirito jest fresk, przedstawiający bł. Iwona, biskupa krakowskiego, fundatora kościoła Mariackiego w Krakowie.” )
Commenti