By Malarz Włodzimierz Szereszewski (Wladimir Schereschewsky) urodził się w 1863 roku w Brześciu Litewskim. Jest artystą mało znanym. Zarówno wśród Polaków jak i cudzoziemców podzielone są zdania na temat jego narodowości. W Wenecji znajdują się dwa jego obrazy pokazane w 1897 roku podczas Biennale Sztuki: „W drodze na Sybir” oraz „Pieśń ojczysta na Syberii” (oba płótna występują również pod innymi tytułami). Poniżej prezentuję niektóre materiały, które udało mi się znaleźć na temat Szereszewskiego w źródłach polskich, włoskich i niemieckich.
Obraz jest różnie tytułowany: Na Sybir, W drodze na Sybir, Odpoczynek zesłańców w drodze na Syberię, po niemiecku – Nach Sibirien, po włosku – Una tappa degli esiliati in Siberia. Jest jednym z kilku obrazów Włodzimierza Szereszewskiego poruszających tematykę zesłańczą. ZOBACZ KARTĘ EKSPONATU W KATALOGU MUZEALNYM>>> (DOSTĘP 22.01.2024)
O Włodzimierzu Szereszewskim pisze Marek Zgórniak w artykule „Polscy uczniowie Académie Julian do roku 1919” (RIHA Journal 0049/2012), chociaż Szereszewski nigdy uczniem Académie Julian nie był:
“Chwiejność pisowni – często skutek przebiegającej krętymi ścieżkami asymilacji kulturowej Żydów ze wschodniej i środkowej Europy – widać też na przykładzie innego artysty o tym nazwisku, o którym wspomnę tu wyjątkowo, bo nie był uczniem Académie Julian. “David Szereszewsky” (1863-1943), syn drukarza-litografa z Brześcia Litewskiego (“russische Polen”), wyznania izraelickiego, zapisał się na Akademię w Monachium w roku 1883; poza tym studiował ponoć matematykę w Warszawie i w Moskwie. Kilka lat później, już jako Wladimir Schereschewski, pokazał na indywidualnych wystawach w Monachium, Budapeszcie i Berlinie wielkoformatowy obraz pt. Na Sybir, kwaśno oceniony w czasopiśmie Kunstchronik jako “malarski manifest”, który nie bardziej się przyczyni do obalenia rosyjskiego kolosa niż do postępu w sztuce. W malarstwie polskim sceny z życia zesłańców zaliczały się w tym czasie do tematów z ojczystej historii najnowszej, bo dotyczyły losu polskich poddanych cara, masowo zsyłanych w głąb Rosji po klęsce powstania 1863 roku. Na Zachodzie Syberia kojarzyła się nie tylko z represjami wobec Polaków: głośna wtedy książka George’a Kennana Siberia and the Exile System (1890-1891), przełożona na wiele języków, demaskowała okrutny mechanizm, któremu podlegali też sami Rosjanie i inne narody imperium. Na dorocznej międzynarodowej wystawie w Monachium w roku 1893 “Schereschewski” eksponował jeszcze jeden obraz o tej tematyce (Pieśń ojczysta na Syberii), a w następnym roku oba wielkie płótna wysłał do Lwowa na Galicyjską Wystawę Krajową. Malowidła “Włodzimierza Szereszewskiego” – jak zapisano jego nazwisko w katalogu – zajęły prawie całą ścianę w jednej z sal, ale w opublikowanym wtedy przeglądzie sztuki polskiej nie zostały omówione, bo zdaniem sprawozdawcy artysta do niej się nie zaliczał. W roku 1895 Szereszewski wraz z pochodzącą z Wormacji żoną i dwiema córkami osiadł w Wenecji i kilkakrotnie z powodzeniem wystawiał na tamtejszym Biennale, najpierw w dziale międzynarodowym (1897), następnie (od 1899) w sali Związku malarzy i rzeźbiarzy włoskich (Corporazione dei pittori e degli scultori italiani), którego był współzałożycielem. Konsekwentnie unikał więc działu rosyjskiego, a mimo to uchodził w Wenecji za Rosjanina, malarza “melancholijnej rosyjskiej duszy”, prawie jak Dostojewski. Niemniej słowniki Thieme-Beckera i Bénézita zaliczają go do szkoły polskiej.” [fragment artykułu M. Zgórniaka bez przypisów] CZYTAJ CAŁY ARTYKUŁ>>>
W spisie studentów Akademii w Monachium widnieje pod numerem 4321. Jego nazwisko zostało zapisane “SZERESZEWSKY”.
ZOBACZ WPIS W KSIĘDZE STUDENTÓW>>>
Włodzimierz Szereszewski sam zmienił sposób zapisywania swojego nazwiska na „Schereschewski”, o czym jest mowa w informacji prasowej cytowanej w dalszej części artykułu.
Poniżej artykuł w czasopiśmie KUNSTCHRONIK, o którym wspomina Marek Wzgórniak.
W prestiżowym niemieckim wydawnictwie “Moderne Kunst in Meister-Holzschnitten” zamieszczano ryciny prac Włodzimierza Szereszewskiego, wykonane w drzeworytni R. Bonda. Poniżej dwie z trzech znanych mi rycin o tematyce zesłańczej.
Wzmiankę o W. Szereszewskim jako Polaku zamieścił w książce „Presenza polacca nell’Italia dell’entre-deux-guerres” (s. 155) Andrzej Zieliński.
Więcej informacji o malarzu znajdziemy w książce Joanny Sosnowskiej „Polacy na Biennale Sztuki w Wenecji 1895-1999”. Autorka pisze m.in:
“Po raz pierwszy polscy artyści wystawili na Biennale w 1897 roku. Byli to: Henryk Siemiradzki pokazujący Dirce chrześcijańską oraz mało znany malarz, Włodzimierz Szereszewski, który – jak pisał Marian Gawalewicz – „w pomysłach i sposobie wykonania przypomina zanadto Jacka Malczewskiego” (…) Szereszewski, z wystawiających w 1897 roku najmniej dziś znany, również wówczas rzadko w kraju pokazujący swe prace, dał obraz Odpoczynek zesłańców w drodze na Syberię; został on zakupiony przez króla Umberta I do powołanej w tym samym roku Galleria Internazionale d’Arte Moderna della Città di Venezia mieszczącej się dziś w Palazzo Pesaro (Ca’Pesaro), co było równoznaczne nagrodzie. To samo wyróżnienie spotkało sześć lat później Kazimierza Stabrowskiego; kupiono wówczas obraz Widok Łazienek. (…) Obaj uważani byli za Rosjan, choć tylko Stabrowski wystawiał w dziale rosyjskim, Szereszewski w sali międzynarodowej, ale uznano go za Rosjanina.” (s. 22, 24) [fragment bez przypisów]
Warto dodać, że W. Szereszewski był obecny na Biennale Sztuki w Wenecji cztery razy; oprócz wspomnianego roku 1897 (II Biennale), pokazał swoje prace również w roku 1899 (III Biennale – obraz W kościele/In chiesa), 1905 (VI Biennale – Portret/Ritratto) oraz 1914 (XI Biennale – Głowa kobiety/Testa di donna). W 1897 roku, oprócz obrazu Odpoczynek zesłańców w drodze na Syberię zakupiono do Galerii Sztuki w Wenecji również Pieśń ojczystą na Syberii.
W katalogach II Biennale w Wenecji dostępnych online nie udało mi się znaleźć ilustracji obrazów Szereszewskiego. Jedynie w „Katalogu Humorystycznym” zamieszczono ilustrację Pieśni ojczystej na Syberii.
KATALOG HUMORYSTYCZNY DOSTĘPNY ONLINE>>>
Na podstawie bibliografii podanej przez Joannę Sosnowską w książce „Polacy na Biennale Sztuki w Wenecji 1895-1999”, znalazłam kilka wzmianek na temat Wodzimierza Szereszewskiego w polskich czasopismach:
TYGODNIK ILLUSTROWANY NR 23/1897: Z malarstwa (…) Na wystawie w Wenecyi sztukę polską reprezentują profesor Siemiradzki i Włodzimierz Szereszewski.
TYGODNIK ILLUSTROWANY NR 20/1897: Quis (Gawalewicz M.): Z Wenecyi. (…) Z polskich artystów katalog wymienia tylko jeszcze p. Włodzimierza Schereschewskiego (tak się podpisuje na swych obrazach), który w pomysłach i sposobie wykonania przypomina zanadto Jacka Malczewskiego; (…)
KURJER WARSZAWSKI NR 216/1897: C. Walewska: (…) W salach międzynarodowych zwracają uwagę dwa wielkie rodzajowe płótna młodego artysty z Monachjum Szerszeniewskiego [!].
We wszystkich zacytowanych powyżej informacjach prasowych mowa jest o Szereszewskim-Polaku.
Polskości odmówił malarzowi natomiast Konstanty M. Górski w książce „Polska sztuka współczesna 1887-1894 na Wystawie krajowej we Lwowie 1894 r.”, pisząc:
„Po historyi minionych wieków, historya lat ostatnich. Tu szuka się napróżno prac Jacka Malczewskiego, artysty, którego już snadniej można było porównywać z Grottgerem. Ale jego imię przychodzi często na myśl i usta. Przypomniał nam Malczewskiego p. Styka, przypomina p. Szereszewski, który nas tu zająć nie może, skoro mówimy wyłącznie o polskich artystach, przypomina go i p. Kazimierz Alchimowicz.”
Konstanty M. Górski wyraził tutaj swoją osobistą opinię na temat narodowości Szereszewskiego. Innego zdania musieli być jednak organizatorzy Powszechnej Wystawy krajowej we Lwowie w roku 1894 skoro prace Szereszewskiego na wystawę przyjęli.
We Włoszech Szereszewski (Schereschewski/ Šereševskij) na ogół uznawany jest za Rosjanina. O Szereszewskim-Rosjaninie pisze Ugo Ojetti w książce pt. „L’Arte moderna a Venezia”:
“Raccolgo, per affinità, sotto questo titolo i due grandi teatralissimi quadri del russo Wladimir Schereschewski che figurano due scene di Deportati in Siberia. Una luce turchiniccia livida, riflesso di neve sporca, penetra nelle prigioni fonde, agghiacciante. Qualche gruppo è tragico e pauroso, qualche faccia è caratterizzata con violenza; ma si sente sempre che la teatralità è lo scopo ultimo. E troppe pagine angosciose, troppe pagine di Dostojewski tornano alla memoria, e annullano l’opera pittorica, al paragone, purtroppo.”
Współczesnym włoskim “ekspertem od Szereszewskiego-Rosjanina” jest prof. Matteo Bertelé z Wenecji. Opracował on między innymi biogram Szereszewskiego, dostępny online na stronie Russi in Italia (Rosjanie we Włoszech). Dobrze byłoby, żeby jakiś polski historyk sztuki podjął dyskusję z prof. Bertelé. Polsko-włoska współpraca mogłaby wydać ciekawe owoce… Powróćmy jednak do biogramu, w którym autor wymienia jeszcze jeden obraz Szereszewskiego, pokazany w Monachium w 1894 r. pt. Morituri (Umierający). Być może chodzi tu o obraz noszący w języku niemieckim tytuł Im Gefängnis (W więzieniu). Rycinę z przedstawieniem tego obrazu opublikował w/w Moderne Kunst in Meister-Holzschnitten.
Opracowany przez prof. Bertelé biogram (wraz z bibliografią) przywołuje wiele ciekawych faktów również z życia prywatnego artysty, żonatego z Elisabeth von Herff, ojca dwojga dzieci (Elfriede i Aglaia). Córka Aglaia odziedziczyła po ojcu talent malarski. W Internecie znalazłam jeden z jej obrazów z 1944 roku, przedstawiający miejscowość La Baragia (Civiglio). W opisie obrazu w języku włoskim zamieszczono informację, że Aglaia była córką polskiego malarza. ZOBACZ OBRAZ>>> Aglaia, jako wdowa, zmarła w 1978 roku. W Internecie natrafiłam również na rysunek Szereszewskiego zatytułowany La mia bambina/Moja córeczka. Trudno powiedzieć, o którą córkę artyście chodziło. ZOBACZ RYSUNEK>>>
Od 1914 roku Włodzimierz Szereszewski miał poważne problemy psychiczne. Zmarł w marcu 1943 roku najprawdopodobniej w zakładzie dla psychicznie chorych w miejscowości Volterra (Toskania). Miejsce jego spoczynku nie jest znane. ZOBACZ INFORMACJĘ NA STRONIE ZAKŁADU>>>
Żona artysty Elisabeth von Herff Schereschewsky zmarła w 1950 roku. Spoczywa na cmentarzu w Darmstadt (Niemcy). Taka informacja znajduje się na stronie Find a Grave/Znajdź grób. ZOBACZ INFORMACJĘ>>>
Agata Rola-Bruni
Comments