POLONICA w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego

W latach 2002-2008 ukazało się pięć tomów inwentarza „POLONICA w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego” (Wyd. WAM). Poniżej cytujemy fragment Wprowadzenia z tomu I, informacje o tomach II-V oraz, do pobrania w formacie PDF, spisy treści, wprowadzenia i fragmenty tomów IV i V.

TOM I – POLONIA (wyd. 2002)

Andrzej Paweł Bieś SJ, Marek Inglot SJ, Ludwik Grzebień SJ

Fragmenty WPROWADZENIA (s. 5-7)

Jezuici rozumieli rolę archiwum centralnego, a wynikało to ze zwartej, sprężystej organizacji zakonu i sprawnej administracji, wymagającej utrzymania w porządku całej pisemnej dokumentacji. Gromadzono materiał świadomie i celowo dla przyszłych potrzeb historycznych, Archiwa zakonne posiadały trzystopniową strukturę, znajdowały się we wszystkich domach zakonnych (kolegiach, rezydencjach i stacjach misyjnych), w zarządzie prowincji, a wreszcie w Rzymie, przy zarządzie centralnym zakonu. Większość dokumentów tworzona była więc równocześnie w trzech egzemplarzach i przechowywana w trzech miejscach: w archiwum domowym, prowincjalnym i centralnym. Ta praktyka miała ogromne znaczenie dla zachowania się najważniejszych źródeł mimo kasaty zakonu i różnych klęsk żywiołowych.

Archiwum Romanum Societas Jesu (ARSI) – Archiwum Rzymskie Towarzystwa Jezusowego jest archiwum głównym (centralnym) zakonu, znajdującym się przy generale zakonu (Rzym, Borgo S. Spirito 4), gromadzącym, porządkującym i udostępniającym podstawowe dokumenty, materiały i informacje o członkach zakonu i ich dziełach z terenu całego świata. (…)

Po kasacie zakonu w 1773 r. archiwum przestało istnieć. Część uległa zniszczeniu, część dostała się do zbiorów prywatnych i państwowych. Archiwum Prokuratora Generalnego, ale nie tylko, stało się z czasem własnością rządu włoskiego jako tzw. Fondo Gesuitico, ale w okresie międzywojennym zostało zwrócone zakonowi. Obecnie ARSI podzielone jest za okres przedkasacyjny (do 1773) na działy według regionów (asystencji) i tematyki akt: I. Asystencja Włoch, II. Asystencja Portugalii, III. Asystencja Hiszpanii, IV. Asystencja Francji, V. Asystencja Niemiec (w jej obrębie Prowincja Polski i Prowincja Litwy), VI. Kongregacje Generalne i Prowincjalne, VII. Instytut, VIII. Historia Towarzystwa Jezusowego (Historia Societatis), IX. Listy jezuitów (Epistolae Nostrorum), X. Listy obcych (Epistolae Externorum), XI. Żywoty (Vitae), XII. Dzieła jezuitów (Opera Nostrorum), XIII. Polemica, XIV. Miscellanea.

Polonica występują w dziale Asystencji Niemiec (Germania) i obejmują osobno wydzielone poddziały: Provincia Poloniae (Prowincja Polska) obejmująca 94 tomów i Provincia Lituaniae (Prowincja Litewska) obejmująca 67 tomów. W obu poddziałach układ dokumentów jest podobny: listy, katalogi trzyletnie, historie, relacje (Litterae annuae), katalogi roczne, nekrologi i wreszcie drobne zbiory różnych dokumentów. Wiele listów z Polski znajduje się też w dziale Germania (m.in. w t. 104-188).

Osobny dział stanowi w archiwum Fondo Gesuitico (FG) obejmujące wielki ilościowo zbiór dokumentów odnoszących się do stosunków zakonu z rzymskimi kongregacjami i trybunałami. Jest tu wiele dokumentów dotyczących sporu jezuitów polskich z Akademią Krakowską, pijarami, duchowieństwem diecezjalnym oraz akt fundacyjnych i zapisów majątkowych. Znajdują się tu też fragmenty różnych działów dawnego ARSI, m.in. zbiór pt. Collegia, obejmujący różnej wartości dokumenty dotyczące dziejów kolegiów. Fondo Gesuitico dzieli się na działy. Polonica znajdują się głównie w następujących: I. Prokuratura generalna (Procura generalis), II. Asystencje, IV. Wybór listów (Epistolae selectae), V. Cenzury ksiuążek (Censurae librorum), IX. Prośby o pracę misyjną (Indipetae), XVIII. Kolegia (Collegia).

Zbiory ARSI były zawsze przedmiotem żywego zainteresowania Polaków. Głównie w oparciu o jej zasoby stworzył wiekopomne dzieło Jezuici w Polsce (t. 1-5, Lwów-Kraków 1900-1906) Stanisław Załęski. Najlepszej penetracji materiałów ARSI dokonał Stanisław Bednarski, który dzięki poparciu generała zakonu Włodzimierza Ledóchowskiego i finansowemu wsparciu Polskiej Akademii Umiejętności sprowadził ok. 1930 roku do kraju 90 tomów fotokopii najważniejszych dokumentów, które dały początek krakowskiemu ośrodkowi badawczemu nad dziejami zakonu jezuitów. W ośrodku tym bowiem zgromadzono później bogaty zbiór mikrofilmów i fotokopii dokumentów archiwalnych i bibliotecznych, zarówno z ARSI, jak i z innych archiwów i bibliotek europejskich, dotyczących dziejów jezuitów polskich, przechowywany i udostępniany przy Bibliotece Naukowej Księży Jezuitów w Krakowie przy ul. Kopernika 26.

Obecny tom poloniców z ARSI obejmuje cały zasób Prowincji Polskiej (Provincia Poloniae), znajdujący się w zespole Asystencji Niemiec (Assistentia Germaniae). Jako tom drugi zostanie wydany cały zasób Prowincji Litewskiej (Provincia Lituaniae), również z Asystencji Niemiec. Tom trzeci obejmie wyciągi dotyczące Polski i Litwy z zasobu Asystencji Niemiec, a więc głównie bogatą korespondencję z XVI wieku oraz autografy ślubów zakonnych. Tom czwarty będzie zawierał polonica pochodzące sprzed 1773 roku z pozostałych zespołów ARSI (w tym ważne dla Polski sprawozdania z Kongregacji Prowincji oraz dział „Kolegia” z Fondo Gesuitico). Tom piąty zostanie poświęcony Białorusi z lat 1773-1820, znajdujący się w zespole: Russia. (…)

Zobacz na stronie www.kmt.pl

TOM II – LITUANIA (wyd. 2003)

Andrzej Paweł Bieś SJ, Marek Inglot SJ, Ludwik Grzebień SJ

Tom drugi Poloników z Archiwum Rzymskiego Towarzystwa Jezusowego obejmuje cały zespół archiwalny jezuickiej Prowincji Litewskiej, do której oprócz Księstwa Litewskiego należało również Mazowsze, Prusy i Warmia. Zawiera inwentarz zachowanych katalogów prowincji, historii domów, nekrologów, korespondencji oraz autografów złożonych ślubów zakonnych (w tym św. Andrzeja Boboli). Teksty łacińskie zaopatrzone są w krótkie informacje w języku polskim. (Źródło: www.kmt.pl)

TOM III – GERMANIA (wyd. 2006)

Andrzej Paweł Bieś SJ, Robert Danieluk SJ, Ludwik Grzebień SJ, Marek Inglot SJ

Tom trzeci obejmuje wyciągi dotyczące Polski i Litwy z zasobu Asystencji Niemiec. (Źródło: www.wydawnictwowam.pl)

TOM IV – VARIA (wyd. 2008)

Andrzej Paweł Bieś SJ, Robert Danieluk SJ, Ludwik Grzebień SJ, Marek Inglot SJ

Tom IV obejmuje polonica znajdujące się w następujących 14 działach: Asystencja Włoch, Portugalii, Hiszpanii, Francji, Niemiec (z pominięciem wydanych wcześniej), Kongregacje Generalne i Prowincjalne, Instytut Towarzystwa, Historia Towarzystwa Jezusowego, Listy jezuitów, Listy obcych, Żywoty, Dzieła jezuitów, Polemika, Miscellanea. Drugą część stanowi zbiór poloników znajdujących się w osobnej części archiwum, jaką stanowi Fondo Gesuico, podzielone na 20 działów, w tym dokumentacja sporów i zapisów majątkowych, czy wybrana korespondencka z XVI wieków dotycząca początków Prowincji Polskiej – listy królów, kardynałów, biskupów i przełożonych zakonnych.

CZYTAJ W PDF: spis treści, wprowadzenie i fragment inwentarza>>>

(Źródło: www.wydawnictwowam.pl)

TOM V – RUSSIA (wyd. 2008)

Andrzej Paweł Bieś SJ, Robert Danieluk SJ, Ludwik Grzebień SJ, Marek Inglot SJ

Tom V dotyczy dziejów zakonu jezuitów w Rosji za panowania Katarzyny II i Aleksandra I, a więc na przełomie XVIII i XIX wieku. Polscy jezuici odgrywali wówczas znaczącą rolę w rozwoju Kościoła katolickiego w Rosji oraz w podtrzymaniu polskości na ziemiach zabranych w czasie rozbiorów. Oddziaływali też na odrodzenie placówek jezuickich w całej Europie zachodniej i w Stanach Zjednoczonych.

CZYTAJ W PDF: spis treści, wprowadzenie i fragment inwentarza>>>

(Źródło: www.wydawnictwowam.pl)

(arb)