ALOJZY SAJKOWSKI: Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVIII

Książka Alojzego Sajkowskiego pt. Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVIII ukazała się w 1973 roku. Została wydana przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Poniżej zamieszczamy Przedmowę oraz Spis treści.

PRZEDMOWA (fragment)

W moim pierwotnym zamiarze książka ta miała stać się antologią diariuszy i pamiętników, których autorami byli Polacy wyjeżdżający do Włoch w ciągu czterech wieków zakończonych datą 1863 r. Jednakże zarówno trudności badawcze, jak i wydawnicze zmusiły mnie do zmiany tych planów.

W ostatecznym wyniku powstał niniejszy tom szkiców opartych na listach i pamiętnikach, pisanych (na gorąco, dzień po dniu lub też już po powrocie do kraju) w okresie od końca XVI do początku XIX w. Szkice te jednak starałem się w możliwie największym stopniu nasycić oryginalnymi relacjami, tak by czytelnik mógł patrzeć na Italię oczyma polskich peregrynantów sprzed 300-400 lat.

Chciałem równocześnie, by relacje te objęły jak największą ilość zjawisk, z którymi nasi podróżnicy się stykali – choć przyjęcie takiego założenia spowodowało, iż poszczególne problemy zostały ujęte niejednolicie – jedne mniej, inne bardziej obszernie. Jeśli bowiem opis trudów podróży nęci wielu chwytających za pióro, a kłopoty finansowe wpłynęły wydatnie na rozwój korespondencji z krajem – to np. reakcji Polaków na nową sztukę baroku można się tyko domyślać z nielicznych okruchów wrażeń rozsianych w diariuszach. Nieco szerzej potraktowana została percepcja włoskiej sztuki teatralnej, ale i tutaj wyłowione wzmianki są głównie sygnałem, że do takiej eksploatacji materiały pamiętnikarsko-epistolograficzne się nadają. Na pewno sumienne przerzucenie archiwalnej korespondencji polsko-francuskiej z 2 połowy XVIII w. dorzuciłoby wiele nieznanych teatralnych italików.

A swoją drogą koncepcja wydania antologii „włoskich” pamiętników powinna stanowić postulat na przyszłość. Badacze zagraniczni parający się zagadnieniem literatury podróżniczej do Włoch zapomnieli zupełnie, że i Polacy brali w tych podróżach udział, co znalazło wyraz m. in. w skromnych ilościowo, ale czasem frapujących relacjach z ich pobytu w kraju Latynów.

Nie wykorzystane są również włoskie materiały dotyczące kontaktów z Polską. Rzesza korespondentów włoskich przemierzała przecież tereny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a relacje nadsyłane przez nich do Italii przyczyniły się wydatnie do pomnożenia kapitału rękopiśmiennego tamtejszych archiwów.

Badania naukowe nad tymi kontaktami mają zresztą wcale bogate tradycje. Rzecz charakterystyczna, że przed półtorawieczem o zbieraniu poloników włoskich i polskich italików myślał właśnie Włoch z Florencją związany, Sebastiano Ciampi*. Na wiek XIX przypada też gorączkowa (choć sporadyczna) kwerenda prowadzona w archiwach włoskich przez różnych polskich zapaleńców (Rykaczewski, Wiszniewski, Wołyński, Windakiewicz), jednakże zaledwie część skopiowanych wówczas materiałów doczekała się publikacji. Wiek XX nie rozszerzył tych polskich badań, które do dziś koncentrują się z konieczności na zbiorach krajowych. A przecież złoża butwiejących woluminów i szpargałów, wśród których mogą znajdować się dalsze polonika, wydają się być we Włoszech bardzo obfite.

W czasie pracy nad niniejszą książką korzystałem również w drobnej tylko części ze zbiorów włoskich (Archivio di Stato di Firenze), główny plon zebrałem z niwy krajowej. Do najważniejszych wykorzystanych zbiorów należą: Biblioteka Kórnicka, AGAD i Biblioteka Czartoryskich. (…)

*Por. studium o Rangonim H. Barycza w Spojrzenia w przeszłość polsko-włoską, 1965.

SPIS TREŚCI