Di Artykuł Jacka Kapuścińskiego pt. “Kawaler maltański Franciszek Wierusz-Kowalski herbu Wieruszowa (ok. 1675-1742) w służbie królewskiej rodziny Sobieskich” ukazał się w 2022 roku na łamach STUDIÓW POLONIJNYCH (t. 43) na licencji CC BY-NC-ND 4.0. Poniżej zamieszczamy fragmenty artykułu bez przypisów oraz cały tekst do pobrania w formacie PDF.
Kawaler maltański Franciszek Wierusz-Kowalski herbu Wieruszowa (ok. 1675-1742) w służbie królewskiej rodziny Sobieskich (fragmenty bez przypisów)
Jacek Kapuściński
Franciszek Wierusz-Kowalski urodził się ok. 1675 r. i najprawdopodobniej w Borzykowej. (…)
Kiedy był jeszcze dzieckiem, osierocił go ojciec, po czym matka ponownie wyszła za mąż. Być może wtedy opiekę nad nim rozciągnął stryj, ks. Stanisław Konstanty Wierusz-Kowalski, kanonik warmiński, który dzięki swemu przyjacielowi abp. Radziejowskiemu zdołał umieścić bratanka na dworze królewskim Sobieskich. Według M. Wardzyńskiego, Franciszek miał znać samego Jana III Sobieskiego, co by znaczyło, że jeszcze przed śmiercią króla (17 czerwca 1696 r.) wszedł w skład świty królewskiej. Miałby więc wtedy ok. 20 lat. Na pewno podczas pobytu owdowiałej królowej Marii Kazimiery w Polsce, zanim ta wyruszyła w 1698 r. w podróż do Rzymu, był na jej dworze kuchmistrzem wielkim, sprawującym nadzór nad dwoma kucharzami: francuskim i polskim. Następnie w czasie podróży i przez pierwszy okres pobytu królowej w Wiecznym Mieście, znajdował się u jej boku jako jeden z najbardziej zaufanych sług. Był spokrewniony z Franciszkiem Zakrzewskim herbu Bogoria, synem Piotra i Teofilii (z Przypkowskich), który z jego rekomendacji otrzymał funkcję nadwornego lokaja, lecz przybywszy z orszakiem królowej do Rzymu, zmarł tam niespodziewanie w 1700 r., mając zaledwie 20 lat. Po śmierci swego protegowanego, Franciszek ufundował mu w kościele pw. św. Stanisława w Rzymie płytę nagrobną z żółtego marmuru, którą umieścił w posadzce nawy.
Przebywając w Wiecznym Mieście, pełnił tam w latach 1701-1705 urząd jednego z pięciu prowizorów kościoła i hospicjum św. Stanisława. Dzięki zachowanym rzymskim księgom metrykalnym wiadomo, że w międzyczasie był świadkiem na ślubie dworzan królowej, Jana Basty i Konstancji Koszańskiej, zawartym w kościele pw. św. Andrzeja delle Fratte. W 1708 r. ponownie objął urząd prowizora kościoła i hospicjum św. Stanisława, sprawując go przez 5 lat. Wtedy też znowu odnotowały go rzymskie księgi metrykalne jako świadka podczas ceremonii ślubnej dworzan królowej: Jeana l’Angloise (młodszego) i Krystyny Małgorzaty Czajkowskiej.
Z wykazu Polskich kawalerów maltańskich od XVI wieku do 1992 r., opracowanego przez J. Baranowskiego, wynika, że w 1712 r. wstąpił do Zakonu Maltańskiego. Na początku 1714 r. dołączył jednak do świty królowej Marii Kazimiery, po czym jako jej pełnomocnik miał wyruszyć do Polski, by zająć się sprawami majątkowymi Sobieskich. Wszystko wskazuje na to, że wyjazd ten nie doszedł do skutku, bowiem latem tego roku prawdopodobnie udał się wraz z dworem królowej w podróż do Francji, gdzie Maria Kazimiera otrzymała do dyspozycji od króla Ludwika XIV zamek Blois nad Loarą. Pod koniec 1714 r. ponownie znalazł się w Rzymie, by zająć się sprawami majątkowymi po zmarłym 19 listopada królewiczu Aleksandrze Sobieskim, synu Jana III i Marii Kazimiery. Stamtąd podążył na Śląsk na spotkanie z drugim synem pary królewskiej, Jakubem Sobieskim. W Oławie stanął w początkach lutego 1715 r. Obdarzony wielkim zaufaniem królewicza, podjął w Polsce działania zmierzające do zabezpieczenia majątku rodziny królewskiej. W 1716 r. zastała go smutna wiadomość o śmierci królowej Marii Kazimiery. W tej sytuacji wyruszył z Polski do Francji, po drodze zatrzymując się w Monachium na dworze księżnej bawarskiej Teresy Kunegundy (córki Jana III i Marii Kazimiery). Po przybyciu do zamku Blois służył pomocą w załatwianiu wielu formalności obecnej tam córce królewicza Jakuba – Marii Kazimierze, po czym, prawdopodobnie zabierając ze sobą trumnę z ciałem zmarłej królowej i jej kosztowności, udał się do Polski. W lutym 1717 r., ku zaskoczeniu wszystkich, trumna z ciałem królowej w zagadkowych okolicznościach stanęła w Warszawie przed klasztorem kapucynów, gdzie był pochowany król Jan III Sobieski.
Odtąd znalazł się w kręgu bliskich dostojników Jakuba Sobieskiego. W 1719 r., według misternie przygotowanego planu, miał on reprezentować królewicza Jakuba na ślubie jego córki Marii Klementyny, zawieranym w konspiracji w Bolonii per procura z Jakubem Franciszkiem Stuartem. Oczekiwano, że Franciszek przybędzie wówczas z Ferrary, lecz z niewiadomych powodów nie dotarł na czas i ceremonia zaślubin odbyła się bez niego. (…)
CZYTAJ CAŁY ARTYKUŁ W FORMACIE PDF>>>
CZYTAJ RÓWNIEŻ:
W tomie LXXI, zeszyt 3/2023 ROCZNIKÓW HUMANISTYCZNYCH ukazał się artykuł w języku angielskim, poświęcony epitafium ufundowanemu przez Franciszka Wierusza-Kowalskiego w polskim kościele św. Stanisława B.M. w Rzymie: THE EPITAPH OF FRANCISZEK ZAKRZEWSKI BOGORIANO, YOUNG COURTIER OF JOHN III SOBIESKI AND MARIE CASIMIRE SOBIESKA, IN THE CHURCH OF SANTO STANISLAO DEI POLACCHI IN ROME (Francesca Ceci, Aleksandra Krauze-Kołodziej). W Streszczeniu artykułu w języku polskim czytamy, iż ma on na celu “opisanie i interpretację epitafium Franciszka Bogorii Zakrzewskiego, znajdującego się w kościele Santo Stanislao dei Polacchi w Rzymie. W tekście przedstawiono także fundatora epitafium jako osobę, dla której zostało ono wykonane, w kontekście jego służby na dworze Marii Kazimiery Sobieskiej”.
Oprac. Agata Rola-Bruni
Commenti