Di Obchody 400-lecia urodzin Mikołaja Kopernika w 1873 roku przyczyniły się do powstania wielu dzieł sztuki upamiętniających wybitnego astronoma. Jednym z nich był marmurowy posąg dłuta Tomasza Oskara Sosnowskiego znajdujący się obecnie na dziedzińcu Domu Generalnego księży zmartwychwstańców w Rzymie.
Z okazji przypadającej w tym roku 550. rocznicy urodzin Mikołaj Kopernika przedstawiamy pokrótce tę mało znaną rzeźbę T. O. Sosnowskiego. Wszystkie informacje podajemy na podstawie książki Lechosława Lameńskiego „Tomasz Oskar Sosnowski 1810-1886. Rzeźbiarz polski w Rzymie” (wyd. Lublin 1997). Autorem prawie wszystkich zdjęć zamieszczonych w artykule jest br. Marcin Mosakowski CFCI, któremu serdecznie dziękujemy za ich bezinteresowne udostępnienie.
BOZZETTO POMNIKA W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE
Prace nad posągiem Kopernika rozpoczął Sosnowki na kilka lat przed jubileuszem 400-lecia urodzin astronoma. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (Oddział Łazienki, nr inw. 158999) znajduje się gipsowe bozzetto pomnika o wymiarach 46,0 x 24,0 x 17,5 cm sygnowane przez rzeźbiarza T.O. Sosn., z podaną na cokole datą 29 Ottob. 1870 (29 X). Prawdopodobnie po śmierci Sosnowskiego rzeźba została przekazana – wraz z innymi dziełami artysty – na przechowanie do księży Zmartwychwstańców w Rzymie, od których została odkupiona przez ks. Jerzego Langmana. W 1949 roku właściciel sprzedał ją Muzeum Narodowemu w Warszawie. To niewielkich rozmiarów bozzetto ma ogromne znaczenie dla badaczy twórczości Sosnowskiego gdyż jest jedynym jego szkicem rzeźbiarskim jaki znamy i do tego opatrzonym sygnaturą i datą. W katalogu zbiorów MNW „Rzeźba polska od XVI do początku XX wieku” (oprac. D. Kaczmarzyk) znajduje się zdjęcie bozzetta oraz odnośna bibliografia.
GIPSOWY MODEL POMNIKA W PAPIESKIM KOLEGIUM POLSKIM W RZYMIE
„Na początku lat siedemdziesiątych – pisze L. Lameński – Sosnowski przystąpił do modelowania pomnika Mikołaja Kopernika. I chociaż upłynęło niemal dziesięć lat od ukończenia ostatniego z czterech posągów sławnych Polaków (figury Piotra Skargi), artysta pozostał wierny wcześniej opracowanemu schematowi postaci, zapożyczonemu być może od Teneraniego. Astronom stoi en face, w kontrapoście, prawa ręka zgięta w łokciu spoczywa na piersi, lewa opuszczona dotyka ksiąg położonych na cokole, głowa z młodzieńczą twarzą ustawiona prosto. Jedynym odstępstwem od lekko antykizowanych pomników Czackiego, Mickiewicza i Skargi, było nałożenie Kopernikowi na ramiona płaszcza podbitego futrem, z dużym kołnierzem z wyłogami. W ten sposób posąg fromborskiego kanonika stał się najmniej klasycznym dziełem artysty, ale równie zimnym, pozbawionym naturalności jak poprzednie. Nawet jedyne znane nam i do tego sygnowane bozzeto Sosnowskiego, właśnie do posągu Kopernika, wskazuje, że już na wstępnym etapie pracy twórczej rzeźbiarz daleki był od wprowadzenia istotnych innowacji kompozycyjnych, które wpłynęłyby na ożywienie, zindywidualizowanie posągu. Przywiązanie do ogólnie przyjętych i zaakceptowanych schematów znaczyło dlań znacznie więcej niż ryzyko nowatorskiego ujęcia tematu.” (s. 127)
Gipsowy model pomnika ma wymiary ok. 208,0 x 93,0 x 66,0 cm i nie jest sygnowany. Prawdopodobnie do śmierci artysty pozostawał w jego rzymskiej pracowni. Następnie wraz z innymi pracami Sosnowskiego przekazany został księżom Zmartwychwstańcom, którzy umieścili go w Kolegium Polskim przy via dei Maroniti. Po wzniesieniu w 1936 roku nowego budynku Kolegium na Awentynie przy Piazza Remuria 2A, model pomnika trafił do jego czytelni bibliotecznej. Stał tam jeszcze w 2018 roku, przed rozpoczęciem reorganizacji i remontu placówki. Być może w przyszłości wróci na swoje miejsce. Warto pamiętać, że w Papieskim Kolegium Polskim znajduje się kilka innych rzeźb Sosnowskiego. Wszystkie są wymienione i opisane w książce L. Lameńskiego.
MARMUROWY POSĄG MIKOŁAJA KOPERNIKA NA DZIEDZIŃCU DOMU GENERALNEGO KSIĘŻY ZMARTWYCHWSTAŃCÓW W RZYMIE (via S. Sebastianello 11)
Pomnik Mikołaja Kopernika z marmuru karraryjskiego ma wymiary 210,0 x 95,0 x 70,0 cm i jest sygnowany. Na ściance frontowej podstawy wykuto napis: NICOLAVS COPERNICVS POLONVS/NATVS AN. MCCCCLXXIII TORVNI CASIMIRO IV JAGELLONIDE REGNANTE OBIIT AN. MDXLIII. Na książce spoczywającej na filarze znajduje się napis: DE REVOLVTIONIBVS ORBITVM COELESTIVM 1543, natomiast na zwisającym z filara rulonie: SOL STAT TERRA MOVETVR.
L. Lameński pisze o nim: „Pomnik wykonany przez Sosnowskiego zapewne w 1873 roku jako rozwinięcie gipsowego bozzetta z 1870 roku, z okazji przypadającej w tym roku czterechsetnej rocznicy urodzin wielkiego astronoma, a także – być może – zainspirowany faktem organizacji przez A. Wołyńskiego Muzeum Astronomicznego i Kopernikańskiego w Rzymie. Do 1883 roku prawdopodobnie pozostawał w pracowni artysty, następnie po wystawieniu na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Pięknych w Rzymie, podarowany księżom Zmartwychwstańcom i umieszczony przez nich w kościele Papieskiego Kolegium Polskiego przy via dei Maroniti, odnowionym i poświęconym w 1881 roku. Po wybudowaniu w latach 1887-1889 nowego kościoła i klasztoru dla zgromadzenia przy via S. Sebastianello, pomnik stanął na dziedzińcu przed elewacją frontową kościoła i głównym wejściem do klasztoru. W 1897 roku spadkobiercy Sosnowskiego, dzieląc pomiędzy siebie piętnaście marmurowych posągów, którymi opiekowali się przez lata księża Zmartwychwstańcy, podarowali formalnie pomnik zgromadzeniu.”
Jak wspomniał L. Lameński, marmurowy pomnik Kopernika został pokazany podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuk Pięknych w Rzymie, otwartej 15 stycznia 1883 roku w gmachu wystawowym przy via Nazionale. Sosnowski, pomimo złego stanu zdrowia, wystawił wówczas również odlaną w brązie wersję posągu symbolicznego Sprawiedliwość oraz marmurową figurę Ecce Homo. Udział T.O. Sosnowskiego oraz innych polskich artystów w tej wystawie odnotowała prasa polska. Pisał o niej m.in. Artur Wołyński (współtwórca Muzeum Kopernikańskiego w Rzymie) na łamach „Kłosów”, oceniając pomnik Kopernika w sposób następujący:
„Z rzeźb Sosnowskiego najlepiej przedstawia się Kopernik, bo w nim najmniej czuć się daje wpływ klasycyzmu, któremu ten artysta hołduje.” („Kłosy” nr 939/1883).
Swoją opinię o samym artyście wyraził Wołyński kilka miesięcy wcześniej, również na łamach „Kłosów”:
„Sosnowski Oskar, milionowy obywatel z gub. Wołyńskiej, w całym kraju zostawi po sobie pamiątkę niezmordowanego dłuta, a zarazem niezwykłej ofiarności. Warszawa posiada trzy posągi jego roboty: Chrystusa w grobie, Anioła zmartwychwstania i Tadeusza Czackiego;w Janowie znajduje się Naruszewicz; w Wilnie Jagiełło i Jadwiga; Poznań cieszy się Św. Wojciechem i nadgrobkiem Ks. Jana Koźmiana; w Krakowie można widzieć Piotra Skargę; w Jerozolimie Madonny i t. d. O działalności artystycznej Sosnowskiego trudno mieć dokładne wyobrażenie, bo żyje samotnie, do pracowni nikogo nie wpuszcza i tylko od czasu do czasu głucha wieść obiega, że takiej a takiej miejscowości darował marmurowy posąg i przesłał go swoim kosztem. Przypadkiem u jakiegoś antykwaryusza rzymskiego znalazłem przed laty dwa sztychy: L. Pirolego i N. Sangiorgiego konturowo rysowane, i z nich się dowiedziałem, że artysta ten, w zaraniu swej karyery, w historyi greckiej szukał natchnienia, której przedmioty snadniej się nadają do klasycznego stylu i sposobu traktowania, w jakim on celuje.” („Kłosy nr 915/1883)
Tomasz Oskar Sosnowski zmarł w Rzymie 27 stycznia 1886 roku. Jego grób znajduje się przy głównej alei rzymskiego cmentarza Campo Verano.
Oprac. Agata Rola-Bruni
Więcej informacji o rzeźbach T. O. Sosnowskim na naszej stronie w artykule: „Niepokalana dłuta T. O. Sosnowskiego w Papieskim Kolegium Polskim w Rzymie”
Informacje o dziełach sztuki znajdujących się w Muzeum Kopernikańskim w Rzymie podajemy po włosku w artykule “CIMELI COPERNICANI A ROMA (catalogo della mostra)”
Informacje o Arturze Wołyńskim w “Z ziemi włoskiej dla Polski. Artur Wołyński i jego działalność w Italii w drugiej połowie XIX wieku”
Commenti